معرفی ساز تنبک و هر آنچه که باید درباره آن بدانید + آموزش نواختن

موسیقی یکی از غنی‌ترین و شگفت‌انگیزترین هنرهای بشر است که در ارتباط با فرهنگ و تمدن هر جامعه نقش مهمی ایفا می‌کند. در سراسر جهان، انواع موسیقی و سازهای مختلفی برای بیان احساسات و برگزاری مراسم‌ها استفاده می‌شوند. در این میان، سازهای کوبه‌ای به دلیل قدرت و تأثیرگذاری زیادی که در موسیقی دارند، جایگاه ویژه‌ای دارند. در این مقاله، به بررسی یکی از سازهای کوبه‌ای مهم و محبوب به نام “تنبک” خواهیم پرداخت. ساز تنبک در موسیقی ایران و مناطق اطراف ریشه‌های عمیقی دارد و در طول تاریخ، به عنوان یکی از سازهای ضربی اصلی در اجراهای موسیقی کلاسیک و سنتی مورد استفاده قرار گرفته است. در اینجا، قصد داریم علاوه بر معرفی انواع تنبک و ساختار آن، تکنیک‌ها و تفاوت‌های تنبک با سایر سازهای کوبه‌ای را مورد بررسی قرار دهیم.

ساز تنبک چیست؟

تنبک یکی از سازهای بسیار زیبا و محبوب در فرهنگ و هنر ایران است. این ساز از گروه سازهای ضربی تلقی می‌شود و در سبک‌های موسیقی مختلفی مانند موسیقی کلاسیک ایرانی (مانند ردیف) و موسیقی سنتی ایرانی (مانند دستگاه‌ها) استفاده می‌شود. تنبک در آوازهای مردانه و زنانه نیز کاربرد دارد.

ساز تنبک دارای شکلی استوانه‌ای است و از جنس چوب ساخته می‌شود. بدنه تنبک از چوب درخت گردو، کرمانجی یا آکاچیا ساخته می‌شود و با پوست حیوانی مانند پوست گوسفند، بز و یا پیشانی گاو پوشانده می‌شود. پهلوهای تنبک از چوب بلوط یا نوع دیگری از چوب‌های سخت ساخته می‌شود و بر روی بدنه تنبک قرار می‌گیرد.

برای نواختن تنبک، نوازنده از چنگالی به نام “میزر” استفاده می‌کند. میزر به شکل قوسی بوده و معمولاً از ساقه نی شکل می‌گیرد و سپس به یک پوسته تنبک که بر روی بدنه قرار دارد برخورد می‌کند.

تنبک یک ساز قدرتمند است که برای ایجاد انواع صداها و ضربات متفاوت استفاده می‌شود. نوازنده تنبک با حرکات دست و انگشتان خود روی پوسته تنبک، صداهای مختلفی ایجاد می‌کند و می‌تواند با ترکیب این صداها، قطعات موسیقی بسیار زیبا و پرشور را اجرا کند.

ساز تنبک به عنوان یکی از سازهای بسیار مهم و متعلق به فرهنگ ایران شناخته می‌شود و در سراسر جهان مورد استقبال و توجه قرار گرفته است.

 

ساختار ساز تنبک به چه صورت است؟

 

تنبک دارای بدنه استوانه‌ای است که با پوست حیوانی مانند پوست گوسفند یا بز پوشانده شده است. نوازنده با استفاده از انگشتان، دستان و میزر بر روی پوسته ضربه می‌زند تا صداهای مختلفی تولید کند. اما تفاوت‌های تنبک با سایر سازهای کوبه‌ای نیز وجود دارد. سازهای دیگر ممکن است ساختارها و شکل‌های مختلفی داشته‌باشند و از مواد متنوعی مانند پوسته‌های حیوانی، فلزات، چوب و مصنوعی برای ساخت بدنه استفاده کنند.

ساختار ساز تنبک شامل قسمت‌های مختلفی است که هر کدام نقش وظیفه‌ای خاص را در تولید صداهای تنبک دارند. در ادامه، قسمت‌های اصلی ساز تنبک را شرح داده‌ایم:

1. بدنه (تنبک): بدنه تنبک از چوب ساخته شده و شکل استوانه‌ای دارد. معمولاً از چوب‌هایی مانند گردو، کرمانجی یا آکاچیا ساخته می‌شود. اندازه بدنه تنبک ممکن است در انواع مختلفی وجود داشته باشد، اما بیشترین قطر بدنه در پایین تنبک و کمترین قطر در بالای آن قرار می‌گیرد.
2. پوسته: بر روی بدنه تنبک، پوست حیوانی قرار می‌گیرد که معمولاً از پوست گوسفند، بز و یا پیشانی گاو ساخته می‌شود. پوسته با استفاده از مهارت‌های خاصی بر روی بدنه تنبک کشیده می‌شود و با استحکام بالا و بدون چروک و صدای غیرمطلوبی قرار می‌گیرد.
3. پهلوها: پهلوها یا تاپ‌ها از چوب بلوط یا نوع دیگری از چوب‌های سخت ساخته می‌شوند و بر روی بدنه تنبک قرار می‌گیرند. طول و ضخامت پهلوها ممکن است متفاوت باشد و به نوازنده امکان می‌دهد تا در حین نواختن تغییرات صدا و تنظیمات مختلفی را ایجاد کند.
4. میزر: میزر ابزاری است که نوازنده برای نواختن تنبک استفاده می‌کند. میزر به شکل قوسی بوده و معمولاً از ساقه نی شکل می‌گیرد و به یک پوسته تنبک برخورد می‌کند. نوازنده با حرکات دست و انگشتان خود روی پوسته تنبک، صداهای مختلفی را ایجاد می‌کند.
5. تنظیمات: تنظیمات تنبک به منظور تغییر صدا و تنظیم درست پوسته استفاده می‌شود. با تنظیم پوسته به وسیله پهلوها و میزر، نوازنده قادر است صداهای متفاوتی از تنبک تولید کند. تغییر در تنظیمات می‌تواند توسط نوازنده با استفاده از ابزارهایی مانند سوزن‌های تنظیم صورت گیرد.

در کل، ساز تنبک با ساختار ساده خود، امکان تولید صداهای غنی و متنوعی را فراهم می‌کند که بسته به تکنیک و مهارت نوازنده، قابلیت اجرای قطعات موسیقی زیبا و پرشور را داراست.

تاریخچه ساز تنبک چیست؟

تنبک در تاریخ موسیقی ایران ریشه‌هایی قدیمی دارد و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سازهای ضربی در جهان محسوب می‌شود. تاریخچه تنبک به هزاران سال قبل از میلاد بازمی‌گردد.

بر اساس بررسی‌های موجود، ساز تنبک در دوره‌های باستانی در مناطقی مانند ایران، هند و کشورهای حاشیه خلیج فارس و در کشورهای عربی نیز وجود داشته است. در ایران، تنبک به عنوان سازی متعلق به فرهنگ زرتشتیان وجود داشته است و در آیین‌های آتش پرستی ایران با استفاده از تنبک، براساس نوشته‌های قدیمی، تحت عنوان “درام” نواخته می‌شده است.

در دوره‌های بعدی، تنبک در موسیقی کلاسیک ایرانی نقش بسیار مهمی داشته است. از سده ۱۶ میلادی به بعد، تنبک به‌طور فزاینده‌ای در موسیقی ایرانی مورد استفاده قرار گرفته و توسعه یافت. نوازندگان بزرگی مانند علی‌اصغر بنابی و علی‌اکبر شهناز در نواختن تنبک بسیار مهارتمند بودند و به رشته هنری تنبک رونق و جایگاه ویژه‌ای بخشیدند.

در دوره‌های اخیر، ساز تنبک نیز تحت تأثیر سایر سبک‌ها و موسیقی‌های جهانی قرار گرفته است. امروزه، در موسیقی سنتی ایرانی و نیز در برخی اجراهای موسیقی مدرن و تجربی، تنبک به عنوان یک ساز محبوب و مورد توجه استفاده می‌شود.

بنابراین، تنبک به عنوان یک ساز با تاریخچه‌ای بسیار قدیمی و چند‌لایه در موسیقی ایران و مناطق اطراف، همچنان در جامعه موسیقی‌دانان و علاقمندان به موسیقی محبوبیت خود را حفظ کرده است.

 

انواع ساز تنبک چیست؟

تنبک در انواع مختلفی در سراسر جهان وجود دارد، که هرکدام دارای خصوصیات و ویژگی‌های منحصر به فردی هستند.

• تنبک کلاسیک ایرانی: این نوع تنبک متداول در موسیقی کلاسیک ایرانی استفاده می‌شود. دارای بدنه استوانه‌ای و پوسته‌ای از پوست گوسفند یا بز است. معمولاً با استفاده از میزری به شکل قوسی و پهلوهایی از چوب ساخته می‌شود.
• تنبک سنتی ایرانی: این نوع تنبک در موسیقی سنتی ایرانی و دستگاه‌های موسیقی مانند دف و نی استفاده می‌شود. دارای ساختار مشابه ساز تنبک کلاسیک ایرانی است، اما ممکن است در اندازه و شکل متفاوتی طراحی شده باشد.
• تنبک عربی: در موسیقی عربی، نوعی تنبک با نام “دربوکا” یا “درمبوکا” به کار می‌رود. این تنبک دارای بدنه استوانه‌ای کوچکتر و پوسته‌ای از پوست گاو یا بز است. در نواختن تنبک عربی از انگشتان یا میزرهایی به شکل کروی استفاده می‌شود.
• تنبک هندی: در موسیقی هندی نوعی تنبک با نام “تابلا” (Tabla) معروف است. تابلا شامل دو بخش است، یک بخش بزرگتر به نام “بایاں” (Bayan) که صدای باس تنبک را تولید می‌کند و یک بخش کوچکتر به نام “دایان” (Dayan) که صدای تنبک ساز را تولید می‌کند. پوسته‌های تابلا از پوست گوسفند یا گاو ساخته می‌شوند و در نواختن این ساز نوازنده از انگشتان خود استفاده می‌کند.
• تنبک افریقایی: در موسیقی‌های قاره آفریقا نیز انواع ساز تنبک وجود دارد. مانند تنبک‌های موریتانیایی که به نام “تنبک اردین” شناخته می‌شوند و در موسیقی آفریقای غربی و موریتانیا به کار می‌روند.
• تنبک ترکی: تنبک در موسیقی ترکی بسیار رایج است و به عنوان یکی از سازهای اصلی در اجراهای موسیقی ترکی استفاده می‌شود. تنبک ترکی دارای بدنه استوانه‌ای و پوسته‌ای از پوست گاو یا بز است.
• تنبک هندوستانی: ساز تنبک در موسیقی هندوستان نیز با نام “تابلا” (Tabla) شناخته می‌شود. این ساز دارای دو بخش است که یکی بزرگتر است و با صدای باس تنبک کاربرد دارد و بخش دیگر کوچکتر است و صدای تنبک ساز را تولید می‌کند. پوسته‌های تابلا از پوست گوسفند یا گاو ساخته می‌شوند.
• تنبک پاکستانی (دھول): در موسیقی پاکستانی، تنبک با نام “دھول” (Dhol) شناخته می‌شود. دھول دارای بدنه بزرگتری است که صدای باس تولید می‌کند و از پوست گاو یا بز ساخته شده است. این ساز در مراسم‌ها و جشن‌های محلی و مراسم عروسی پاکستان استفاده می‌شود.
• تنبک آذربایجانی: در موسیقی آذربایجانی نیز از ساز تنبک استفاده می‌شود. ساختار آن شبیه به تنبک کلاسیک ایرانی است اما دارای ویژگی‌ها و نحوه نواختن خاص خود می‌باشد.

این‌ها فقط برخی از نمونه‌های ساز تنبک در موسیقی جهان هستند و هنوز سایر موارد وجود دارند. هر یک از این سازها در فرهنگ و موسیقی محلی خود تأثیر ویژه‌ای دارند و به تنوع و زیبایی موسیقی جهانی کمک می‌کنند.

 

انواع روش‌های نواختن ساز تنبک چیست؟

نواختن تنبک فن و هنری است که نیازمند تکنیک و مهارت است. در زیر به برخی از روش‌های نواختن تنبک اشاره می‌کنم:

1. ضربه‌زنی (Striking): این روش شامل ضربه زدن به پوسته تنبک با انگشتان، دستان و یا میزر است. نوازنده با تغییر قدرت و شدت ضربه‌زنی و نقاط مختلف پوسته، می‌تواند صداهای متفاوتی تولید کند.
2. تکنیک همزنی (Rolling technique): در این روش، نوازنده با انگشتان یا میزر بر روی پوسته تنبک حرکت مستمری انجام می‌دهد. این حرکت می‌تواند به صورت تکنیک پیوسته (continuous roll) یا تکنیک قطعه‌بندی (segmented roll) باشد و در نتیجه صداهای امواجی و تکراری ایجاد می‌شود.
3. تکنیک کششی (Dragging technique): در این روش، نوازنده با انگشتان یا میزر روی پوسته تنبک حرکت کششی انجام می‌دهد. این حرکت باعث تولید صداهای پیچیده و ترکیبی می‌شود.
4. تکنیک پلکانی (Staircase technique): در این روش، نوازنده با انگشتان خود روی پوسته تنبک حرکت متوالی و پیوسته‌ای انجام می‌دهد، مشابه قدم‌های پلکان. این روش به تولید صداهای متنوع و سرعت بالا کمک می‌کند.
5. تکنیک متری (Metered technique): در این روش، نوازنده با استفاده از انگشتان و میزر، ریتم و ضربه‌های خاصی را بر روی پوسته تنبک اجرا می‌کند. این روش به تأکید بر پایبندی به تقسیمات زمانی و ساختار ریتمیک موسیقی کمک می‌کند.
6. تکنیک پیچیده (Complex technique): این تکنیک شامل استفاده از ترکیبی از حرکات مختلف در نواختن تنبک است. نوازنده می‌تواند با ترکیب ضربه‌زنی، تکنیک همزنی، تکنیک کششی و سایر تکنیک‌ها، الگوهای پیچیده و متنوعی را اجرا کند.
7. تکنیک جنبش دستان (Hand movements): در این روش، نوازنده با جنبش دستان خود روی پوسته تنبک، صداهای متفاوتی تولید می‌کند. این جنبش‌ها ممکن است شامل حرکات دستان به صورت چرخشی، تپشی یا دستک زدن باشد.
8. تکنیک انگشتان (Finger technique): نوازنده می‌تواند با استفاده از انگشتان خود روی پوسته تنبک حرکات متنوعی انجام دهد. این شامل ضربه زدن با انگشتان یا انگشتران به صورت تک تک یا به صورت همزمان است.
9. تکنیک ترمیم (Mending technique): در این تکنیک، نوازنده با استفاده از انگشتان خود به طور پیوسته و به صورت ثابت روی پوسته تنبک حرکت می‌کند. این حرکت معمولاً برای ایجاد صداهای پیچیده و دقیق استفاده می‌شود.
10. تکنیک پرکاشن (Percussion technique): در این روش، نوازنده با استفاده از تکنیک‌هایی مشابه سازهای ضربی دیگر، مانند پشت دست زدن، کوبیدن انگشتان روی پوسته یا تکواندن دست‌ها، صداهای پرکاشنی روی تنبک تولید می‌کند.

این تکنیکها تنها چند مثال از روش‌های نواختن  ساز تنبک هستند و در واقع محدودیتی در ابتکار و خلاقیت نوازنده در نواختن تنبک وجود ندارد. هر نوازنده می‌تواند با ترکیب مختلف این تکنیک‌ها و ایجاد روش‌های خاص خود، سبک و صدای منحصر به فرد خود را ایجاد کند. همچنین، تکنیک‌ها و روش‌های نواختن تنبک می‌توانند با توجه به سبک موسیقی، قطعه مورد نواخت و سلیقه نوازنده متغیر باشند. این همانطور که گفته شد، نیازمند تمرین، مهارت و تجربه است تا نوازنده بتواند با تسلط بر تکنیک‌ها، صداها و حرکات متنوع، اجراهای زیبا و تاثیرگذاری روی تنبک ارائه دهد.

اگر علاقه مند به یادگیری و به کارگیری این روش‌ها هستید، کافی است بر روی لینک زیر کلیک کرده و با دنیایی از دوره‌های آموزشی نواختن تنبک مواجه شوید. به کمک این دوره‌ها، در هر سطحی که هستید، می‌توانید به یادگیری پرداخته و به سطح دلخواهتان برسید.

تفاوت تنبک با سایر سازهای کوبه‌ای چیست؟

1. ساختار: تنبک دارای ساختار استوانه‌ای با پوسته‌ای از پوست حیوانی و پهلوهایی از چوب است. این ساز به شکل استوانه ساخته می‌شود و نوازنده با ضربه زدن به پوسته‌اش، صداها را تولید می‌کند. در مقابل، سایر سازهای کوبه‌ای ممکن است دارای ساختار و شکل‌های مختلفی باشند مانند بدنه‌های دستگاهی (مانند دف)، بدنه‌های جامد (مانند طبل) و غیره.
2. پوسته: پوسته تنبک از پوست حیوانی مانند گوسفند، بز و گاو ساخته می‌شود. این پوسته بر روی بدنه تنبک کشیده می‌شود و در نواختن تنبک نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. در مقابل، بسیاری از سازهای کوبه‌ای دیگر از پوسته‌ها، فلزات، چوب و یا مصنوعی‌ها برای ساخت بدنه استفاده می‌کنند.
3. تکنیک نواختن: روش‌ها و تکنیک‌های نواختن تنبک نسبت به سایر سازهای کوبه‌ای ممکن است متفاوت باشد. در تنبک، نوازنده با استفاده از میزر و انگشتان خود روی پوسته ضربه می‌زند و با حرکات متنوع، صداهای مختلف را تولید می‌کند. در سایر سازهای کوبه‌ای نیز هر ساز دارای تکنیک‌ها و روش‌های نواختن خاص خود است که بسته به ساختار و ویژگی‌های آن ساز تعیین می‌شود.
4. محیط و فرهنگ: تنبک به عنوهمچنین، تنبک نسبت به سایر سازهای کوبه‌ای دارای تاریخچه و ریشه‌های موسیقیایی متفاوتی است. ساز تنبک در فرهنگ و موسیقی ایران و مناطق اطراف، از قدیمی‌ترین و قدرتمندترین سازهای ضربی محسوب می‌شود و جزئی از هویت موسیقی ایرانی است. در مقابل، سایر سازهای کوبه‌ای نیز در فرهنگ‌ها و موسیقی‌های خاص خود، نقش ویژه‌ای دارند و به عنوان سازهای محبوب و قدرتمند شناخته می‌شوند.

به طور کلی، تفاوت‌های تنبک با سایر سازهای کوبه‌ای در ساختار، پوسته، تکنیک نواختن و همچنین تاریخچه و فرهنگ موسیقیایی مرتبط با آن‌ها قابل توجه است. هر یک از این سازها می‌توانند صداها و اثرات موسیقیایی منحصر به فرد خود را ایجاد کنند و در گستره و تنوع موسیقی جهانی مشارکت کنند.

جمع بندی

ساز تنبک یکی از سازهای کوبه‌ای است که در موسیقی ایران و مناطق اطراف مورد استفاده قرار می‌گیرد. ساختار آن شامل بدنه استوانه‌ای و پوسته‌ای از پوست حیوانی است. نوازنده با استفاده از انگشتان، دستان و میزرها روی پوسته تنبک ضربه می‌زند و صداهای متنوعی را تولید می‌کند. تکنیک‌های نواختن تنبک شامل ضربه‌زنی، همزنی، کششی و پلکانی است. تنبک با سایر سازهای کوبه‌ای در ساختار، پوسته، تکنیک نواختن و تاریخچه متفاوت است. در موسیقی، تنبک به عنوان یک ساز برجسته و مهم شناخته می‌شود و نقش مهمی در اجراهای موسیقی کلاسیک و سنتی دارد.

اگر تمایل به آشنایی و یادگیری سازهای مختلف را دارید، ما در فرصت پلاس برای هر فردی با هر علاقه مندی و در هر سطح و شرایطی، دوره‌های بسیار متنوعی در نظر گرفته‌ایم. تنها کافی است بر روی لینک زیر کلیک کرده و در دوره دلخواهتان شرکت کنید؛ تا ضمن یادگیری ساز دلخواهتان، از فواید یادگیری ساز نیز برخوردار شوید.